Виничките теракотни икони – наше непроценливо богатство

Виничкото кале е археолошки локалитет, кој се наоѓа југозападно од градот Виница, каде што се откриени остатоци од урбани населби од времето на неолитот до античкиот и старохристијанскиот период. Големите ископувања на овој локалитет почнуваат во 1985 година, кога археологот Цоне Крстевски нашол пет фрагменти од теракотни релјефи со иконографски претстави.

Како што ќе се открие подоцна, тие фрагменти биле делови од глинени плочки, кои датираат од 3 до 7 век, денес познати како винички теракотни икони. 

Теракотните икони биле плочи изработени од глина, моделирани со помош на калап, со кој на предната страна биле изведувани релјефни претстави со одредена иконографска содржина.

Се смета дека овие икони биле изработувани во грнчарски работилници, каде што работеле умешни мајстори-скулптори во рамките на виничката населба. Тие ги користеле благодатите на првокласната глина од мноштвото глиништа во околината за да ги задоволат барањата на нарачателите на уметнички дела. Така, најстарите откриени плочи толкуваат стари легенди од митологијата, како на пример онаа за божествениот Ахил. Оваа легенда е претставена на една од плочките, на којашто на латински е испишано и името на јунакот.

Користејќи ја уметноста на грнчарските мајстори, високообразованите теолози меѓу домашното население нашле плодна почва за ширење на христијанството. Отпрвин, теракотните икони со христијанска содржина веројатно биле користени за украсување на ѕиданите гробници, затоа што уште немало храмови, како и за богослужба – преку нив се презентирале основните постулати на новата религија.

Сепак, најбројната збирка теракотни икони се смета дека припаѓа на периодот од 6 до 7 век, кога за потребите на големата базилика на Калето биле нарачани поголем број теракотни икони. Овие икони, всушност, биле и последните што биле изработени во виничките скулпторски работилници, затоа што по овој период целосно им се губи трагата.

Досега откриената збирка содржи 52 цели теракотни икони и стотина фрагменти, различни по големина и зачуваност, со 20 поединечно претставени теми. Меѓу нив се претставите на: св, Теодор Драконоубиец кој јава на коњ, архангелот Михаил, св. Христифор и св. Ѓорѓи, Даниил меѓу лавовите, Елен кој пие вода, Бик, Лозова пенушка со птица на неа и лав и срна долу, Јошуа и Калеб, Константиновиот крст, Композиција со голема ѕвезда, Бизон итн.